Archiwalne starodruki – mało znany wycinek zespołu Akt Braci Czeskich
197
czone wspólnym znakiem miejsca 01.C.5. Tu najwcześniejszy druk pochodzi
z roku 1684, a najpóźniejszy z 1714.
Wszystkie te dzieła mają usankcjonowany przez tradycję układ tekstu
na karcie tytułowej i specyficzny rozkład materiału; prawie za każdym ra
zem kazanie poprzedza dedykacja (jeśli jest to mowa ślubna) lub notka kon
dolencyjna (przy mowach pogrzebowych). Zdarza się, że wygłoszono przy
jednej uroczystości kilka kazań, a potem oddano je do drukarni – jeśli two
rzą one razem zamknięty układ wydawniczy, to druki takie nazywamy ac
ceditami; i choć mają one wspólną paginację, to każdy utwór rozpoczynają
cy się nowym tytułem traktowany jest jako osobna jednostka bibliograficzna
podlegająca odrębnemu opisowi. Najczęściej kazanie było przygotowywane
w języku niemieckim, a jeśli już trafia się tekst w innym języku, to jest on cy
tatem lub drobnym utworem lirycznym. Druki te są niezwykle cenne, bo dają
wgląd w stosunki panujące w lokalnych społecznościach doby staropolskiej.
Niejednokrotnie ich autorzy przemycają informacje o koligacjach rodzin
nych, zdradzają dane biograficzne osób zmarłych, ujawniają zwyczaje panu
jące w środowisku miejskim lub wiejskim.
Ponieważ mowy powstawały na terenach opanowanych w przeszłości
przez ludność mieszczańską pochodzenia niemieckiego, wśród autorów nie
spotyka się prawie nazwisk o polskim brzmieniu. Kazania i mowy okolicz
nościowe na przełomie XVII i XVIII stulecia układali: Samuel Günther (1678-1737), leszczyński pastor, Samuel Lorentz Puschmann (1685-1723), archidia
kon gminy augsburskiej, Samuel Gottlieb Schnier (około 1692-1751), rektor
szkoły luterańskiej, Samuel Friedrich Lauterbach (1662-1728), wschowski du
chowny i historyk, Laurentius Puschmann (1653-1734), leszczyński duchow
ny, Jeremias Hentschel (XVII w.), diakon zboru ewangelickiego, Beniamin
Vigilantius (XVII/XVIII w.), kaznodzieja w Jędrzychowicach, Salomon Opitz
(1650-1716), konsenior Jednoty, Samuel Arnold (1675-1711), rektor gimna
zjum leszczyńskiego, Martin Adelt (1686-1772), śmigielski pastor, Johann
Christoph Jacobi (XVII/XVIII w.), kaznodzieja w Zaborowie, Kaspar Sommer
(XVII/XVIII w.), wrocławski duchowny, Zacharias Herrmann (1643-1716),
leszczyński poeta, Georgius Neukirch (XVII w.), kaznodzieja w Osowej Sieni,
Friedrich Held (XVII w.), obywatel Leszna, Samuel Schelwig (1643-1715),
gdański pastor, Michael Schön (?-1703), wschowski pastor, Melchior Teschner
(?-1701), duchowny luterański, Paul Volckmann (1669-1721), rektor gimna
zjum berlińskiego, Heinrich Christian Vechner (XVII/XVIII w.), kaznodzie
ja w Lasocicach. To tylko część długiej listy nazwisk ludzi, którzy pozostawili
po sobie teksty drukowane, a przecież są tu także utwory anonimowe.
Pod sygnaturami 01.C.3 i 01.C.4 kryją się dwa kolejne klocki z utworami
okolicznościowymi. Tym razem zdecydowana większość zamieszczonych tu
tekstów reprezentuje nie prozę, lecz poezję. Podobnie jak w przypadku wo
luminów z kazaniami, opiekun biblioteki zboru św. Jana Wilhelm Bickerich
posegregował druki ulotne na dwie grupy w oparciu o kryterium chronolo