186
Michał Janeczek
kształcenia, a co za tym idzie niemal wszyscy członkowie pierwszych gmin
w Czechach pozbawieni byli umiejętności czytania i pisania, dlatego z wie
ku XV właściwie nie odnajdziemy żadnych pism. Szybko jednak zrozumieli,
że w dłuższej perspektywie czasu nie da się tak funkcjonować. Nie tylko cho
dziło o to, by oddać się samodzielnej lekturze Biblii, co miało fundamentalne
znaczenie dla wspólnoty, ale też aby móc tworzyć niezbędne dokumenty czy
choćby prowadzić korespondencję listowną z konfratrami. Pierwsze znane
pisma pochodzą z początku XVI w. i dotyczą uposażeń oraz przywilejów wy
stawianych przez bogatych protektorów. Nagromadzone przez dziesięciole
cia dokumenty utworzyły coś, co można by już nazwać archiwum Jednoty.
Kiedy w latach 1557-1558 tworzono polską prowincję Jednoty za siedzibę
seniora obrano miasteczko Ostroróg; duchowym przywódcą braci czeskich
w Wielkopolsce został Jerzy Izrael. Z oczywistych względów władze nie mo
gły się obyć bez archiwalnego zaplecza, toteż sprowadzono wkrótce z Czech
dotychczas wytworzone pisma oraz sukcesywnie dołączano do nich nowo
powstające. Równolegle rozrastały się księgozbiory należące tak do instytucji
(szkoły, zbory, administracja), jak i osób prywatnych. Niewiele da się powie
dzieć o tych najdawniejszych biblioteczkach, ale z pewnością poczesne miej
sc