O wielkopolskich nekrologach cysterskich...
165
W Archiwum Państwowym w Poznaniu zachowały się nekrologi cyster
skie z Bledzewa, Obry, Przemętu, Paradyża6. Kompilowany nekrolog wągro
wiecki znajduje się w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu,
a nekrolog klasztoru w Lądzie przechowuje Archiwum Diecezjalne we Wło
cławku. Wymienione rękopisy tworzą podstawę do rozważań nad ich za
wartością oraz sposobami interpretacji przekazywanych treści historycz
nych.
Pierwsze półwiecze panowania pruskiego i rosyjskiego w historycznej
Wielkopolsce (1795-1850) przyniosło istotne zmiany w funkcjonowaniu klasz
torów i to nie tylko cysterskich. Wiele z nich uległo likwidacji. Kasaty klasz
torów poprzedziła konsekwentna i restrykcyjna polityka zaborców, którzy
w znacznym stopniu ograniczali funkcjonowanie poszczególnych konwen
tów nie tylko w ramach całego zakonu i ich prowincji (podzielonych pomię
dzy Austrię, Prusy i Rosję). Administracja zaborcza wprowadziła szczególny
sposób kontroli nad funkcjonowaniem członków poszczególnych konwen
tów w przestrzeni geograficznej, a tym samym w przestrzeni kulturowej. Co
pół roku dokonywano spisu całego konwentu, w którym rejestrowano dane
o miejscu i dacie urodzenia, dacie profesji i latach pobytu w zakonie, niekiedy
święceniach kapłańskich, sprawowanych godnościach, pełnionych funkcjach
duszpasterskich, miejscu pobytu oraz inne dane osobowe. Tego rodzaju wyka
zy duchowieństwa zakonnego do naszych czasów nie były podmiotem szcze
gólnego zainteresowania naukowców7. Przed paroma laty na łamach półrocz
nika „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościeln e” ukazał się spis duchowieństwa
archidiecezji poznańskiej z 1812 r. Jest to niezwykle cenne źródło pozwalają
ce określić liczebność poszczególnych konwentów, ich strukturę społeczną,
wewnętrzną organizację. Wydany przez P.F. Neumanna nie został zaopatrzony w komentarz krytyczny8. Zabrakło w nim informacji o losach zakonników
zarówno przez kasatą niektórych klasztorów, jak i po ich supresji. Cenny ma
teriał uzupełniający do tego rodzaju wykazów duchowieństwa znajduje się
m.in. w nekrologach klasztornych informujących o dacie śmierci, często miej
scu pochówku oraz sprawowanych godnościach, święceniach kapłańskich,
latach pobytu w zakonie, długości życia.
Istnieją także księgi święceń, odnotowujące zakonników, którzy uzyska
li ten sakrament i stali się klerykami, diakonami, subdiakonami, prezbiterami
6 Archiwum
Państwowe w Poznaniu (dalej: APP), Klasztor cystersów w Bledzewie, sygn.
133. Ponadto wykorzystano inne rękopisy z tego zespołu (Bledzew 139 – księga profesji); tamże,
akta zakonne Obra; tamże, akta zakonne Przemęt 61.
7 Badania nad nimi w ostatnich latach prowadzi prof. Marek Derwich z Uniwersytetu
Wrocławskiego w ramach projektu Hereditas Monasteriorum.
8 P.F. Neumann, Wykaz personalny klasztorów diecezji poznańskiej z 1812 roku. Rękopis OA II 40
w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2003, nr 79,
s. 403-404.