Labor omnia vincit. Życie i dokonania Hipolita Cegielskiego (1813-1868)
43
Hipolita Cegielskiego konieczna jest szersza historyczna refleksja. W zaborze
pruskim władze już na kilka lat przed powstaniem listopadowym zrezygnowały
z postawy nieszczerej tolerancji na rzecz kursu germanizacyjnego. Zmierzano do
zniemczenia ludności polskiej i nasycenia wschodnich prowincji państwa żywiołem
niemieckim. Miało to – zdaniem władz – zapewnić trwałe i pełne scalenie tych
terytoriów z resztą monarchii. Za szczególne istotne zadanie uznano wychowanie
młodzieży, tak aby przyszłe pokolenia Polaków mówiły i myślały po niemiecku.
Na Śląsku, Pomorzu Gdańskim oraz Warmii i Mazurach kurs antypolski przejawił
się zatem przede wszystkim w stopniowej germanizacji szkolnictwa, a sprzyjał
temu odmienny status administracyjny tych ziem, które nie otrzymały żadnych
szczególnych praw. Znacznie bardziej urozmaicone metody stosowano w Wielkim
Księstwie Poznańskim. Obszar ten po 1831 r. w pruskiej nomenklaturze oficjalnej
zaczęto nazywać coraz częściej prowincją poznańską (Provinz Posen), a w połowie
wieku, w wyniku nasilenia się germanizacji, połączonej ze stopniową likwidacją
odrębności Księstwa, zatarciu uległa odrębność tego obszaru wraz z nazwą (Księstwo – jak pamiętamy – wyłączone było z terytorium Związku Niemieckiego),
a w 1867 r. inkorporowane zostało do Związku Północno – Niemieckiego. Do
tego czasu król i rząd pruski traktowali tę prowincję jako lenno domu panującego.
W Wielkim Księstwie Poznańskim władze państwowe początkowo respektowały
nadane ludności polskiej uprawnienia. Wpłynęło na kilka czynników, z których
najistotniejszym była bliskość Królestwa Polskiego, liberalnie początkowo zarządzanego przez cesarza Aleksandra I. Zmiany na gorsze następowały stopniowo,
a najbardziej dogodnym pretekstem stało się powstanie listopadowe, w którym
zachodniokresowi Polacy, poddani monarchy pruskiego licznie walczyli nie tylko zbrojnie, lecz także wspierając swych rodaków materialnie i logistycznie (na
przykład pomoc żywnościowa i medyczna oraz schronienie dla wielu insurgentów z Królestwa). Do powstania pospieszyło około 3000 osób, w tym 1629 osób
cywilnych oraz 1355 dezerterów z armii pruskiej3.
Administracyjnie faktyczną władzę w dwu rejencjach, na które podzielono Wielkie Księstwo, sprawował naczelny prezes prowincji (Oberpräsident). Do 1824 r.
władze przestrz