41
POZNAŃSKI ROCZNIK
ARCHIWALNO-HISTORYCZNY
ROCZNIK XVI (2013)
GRZEGORZ ŁUKOMSKI
(Poznań)
LABOR OMNIA VINCIT.
ŻYCIE I DOKONANIA HIPOLITA CEGIELSKIEGO
(1813-1868)
Niełatwo jest ogarnąć liczne dokonania i zasługi Hipolita Cegielskiego. Jego
nazwisko na trwałe zapisało się w świadomości historycznej Wielkopolan, z pewnością jednak mniej znane jest ogółowi Polaków. Hipolit Cegielski był Polakiem
zachodniokresowym, jednym z najbardziej zasłużonych w XIX w. Znany jest
przede wszystkim jako współtwórca przemysłu wielkopolskiego, gdy w połowie
XIX w. Wielkie Księstwo Poznańskie wchodzić poczęło w okres industrializacji.
Znany jest jako właściciel fabryki, która stała się symbolem Poznania. Właśnie
owa poznańskość stanowi nadrzędną cechę charakterystyczną Cegielskiego. Z niej
wynikały wszystkie pozostałe. W historiografii, a ślad za nią także w potocznym
rozumieniu określany jest mianem „organicznika” i uważany za jednego z twórców
i realizatorów tej szczególnej koncepcji wiodącej ku niepodległości. Na czym owa
koncepcja polegała? „Pracę organiczną” zdefiniował po raz pierwszy w 1848 r.
ks. Jan Koźmian (1814-1877), Wielkopolanin, zasłużony publicysta poznański,
redaktor „Przeglądu Poznańskiego”. Tak określił cel owych działań: (…) droga
wszystkich cnót, miłości dla wszystkiego co krajowe, droga sposobów godziwych,
wspólności, poświęcenia i robót organicznych, czynności i wytrwałości prowadzi
do Polski (…)1. Sama idea narodziła się kilkanaście lat wcześniej, po powstaniu
listopadowym i wojnie polsko-rosyjskiej 1831 r., w kręgu polskich działaczy niepodległościowych oraz elit intelektualnych. Myśl ewoluowała stopniowo, obok
pracy konspiracyjnej i powstańczej, jako jedna z dróg wiodących do odzyskania
niepodległości, a z upływem czasu i wraz z niepowodzeniami kolejnych orężnych prób odzyskania niepodległości, stała się na długie lata drogą dominującą.
Przeważać poczęło przekonanie, iż w dłuższej perspektywie czasowej do walki
z zaborcą niezbędne będą siły całego narodu, nie zaś wyłącznie jego elit. W celu
przetrwania narodu i zachowania jego sił witalnych w możliwie nieuszczuplonym
1
J. Kozłowski, Wielkopolska pod zaborem pruskim w latach 1815-1918, Poznań 2004, s. 199.