188
Recenzje i noty bibliograficzne
młodzieżowych i społecznych, zwłaszcza ich początkowej działalności po 1945 r.2
Nie podjęto interesujących zagadnień związanych z panującą wtedy sytuacją polityczną i społeczno-gospodarczą, a także kształtowaniem się od podstaw nowego,
zróżnicowanego cywilizacyjnie społeczeństwa w Pile we wspomnianym okresie.
To samo dotyczy atmosfery panującej wtedy w tym mieście, wnikającej m.in. ze
złego stanu bezpieczeństwa publicznego i szerzącej sie powszechnie korpucji i szabrownictwa, przy jednoczesnych ciężkich warunkach bytowych większości jego
mieszkańców. Zabrakło przy tym szerszej analizy przeobrażeń demograficznych
(m.in. w zakresie struktur zawodowych), mających istotnych wpływ na rozwój
samego miasta. Innym zagadnieniem, wymagającym szerszego opracowania jest
zapewne rola, jaką odegrała komendantura (od 25 września 1945 r. komenda
garnizonowa) Armii Czerwonej w tworzeniu zrębów tzw. władzy ludowej w tym
mieście. Zabrakło szerszego omówienia interesującego problemu kształtowania
się jego granic na przestrzeni kilkudziesiciu lat. Prezentowany przez wiekszość
autorów warsztat naukowy, daleki jest od obowiązujących standartów dla tego typu
opracowań. Dostrzegalny jest zwłaszcza brak analizy krytycznej prezentowanych
przez większość autorów materiałów, z jednoczesnym stosowaniem najczęściej
kronikarskiej formy narracji. Nieczęsto można spotkać próby wyjaśnienia relacji
przyczynowo-skutkowych prezentowanych zjawisk, opatrzonych stosownym komentarzem. Brak jest także niekiedy (np. w rozdziale o kulturze) jakiegokolwiek
wewnętrznego podziału, co wytwarza swoistą kakofonię prezentowanej bogatej,
skądinąd faktografii i nie sprzyja lekturze.
Należy przy tym dodać, że podobne mankamenty spotkać często można w wielu innych tego typu publikacjach, czego dał wyraz poznański historyk, badacz
powojennych politycznych dziejów Wielkopolski, Andrzej Choniawko w dwóch
artykułach recenzyjnych na ten temat. Przedmiotem jego analizy i ocen było ponad
30 monografii wielkopolskich miast (powiatowych i niższego szczebla), w częściach poświęconych ich powojennym dziejom3. Uwagi jego odnosiły się zarówno
do metodologii badań, jak i konstrukcji (m.in. wewętrznej struktury i koherencji
pomiędzy poszczególnymi częściami) samych opracowań, a także stosowania
właściwej aparatury pojęciowej i relatywizujących odniesień prezentowanych
danych (zwłaszcza w sferze statystycznej)4.
Zagadnienie to możliwe jest do opracowania, m.in. ze względu na zachowane materiały źródłowe
z byłego archiwum KW PZPR w Poznaniu; por. także A. Choniawko Wartość źródłowa akt PZPR
zgromadzonych w Archiwum Państwowym w Poznaniu, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny“, Rocznik II/III (1994-1995), Poznań, s. 77-84.
3
A. Choniawko, Polska Ludowa i III Rzeczypospolita w monografiach miast wielkopolskich [w:]
„Przegląd Zachodni“ nr 2/2000, s.199-211; tenże Polska Ludowa i III Rzeczypospolita w monografiach miast wielkopolskich, „Przegląd Zachodni“, nr 3/2010, s. 201-218.
4
Problemom tym poświęcono nawet konferencję pt. „O nowy kształt historycznych badań regionalnych”, zorganizowaną przez Centrum Instytut Wielkopolski oraz Instytut Zachodni w Poznaniu
w dniu 7 grudnia 2005 r.
2