Wiek zawierania małżeństw wśród ubogich i zamożnych katolików...
103
w. na terenach wiejskich okolic Rzeszowa. Odsetek związków zawartych między
wdowcem i wdową w tym okresie wynosił tam aż 7,4%18. Z kolei w parafii Wieleń
w II połowie XVIII w. – 4,1%19. W Płużnicy Wielkiej i w Wielkich Drogach małżeństwa powtórne stanowiły w II połowie XIX w. odpowiednio 18,4 i 33,4%20.
Warto także podkreślić, że w parafii św. Małgorzaty i parafii św. Marii Magdaleny w II połowie XIX w. powiększała się liczba parafian, co przełożyło się na
rosnące wartości współczynników małżeństw na przestrzeni badanego okresu.
Wpływ czynników kulturowych na wiek w chwili ślubu
Wiek w chwili ślubu jest sprawą dość niejednoznaczną i dyskusyjną. Praca demografa skandynawskiego Johna Hajnala z 1965 r.21 zapoczątkowała badania nad
europejskim modelem małżeństwa. Jego koncepcja zakładała podział Europy na
dwie strefy reżimu demograficznego wzdłuż linii biegnącej od Sankt Petersburga
do Triestu. Hajnal podzielił Europę na wschodnią i zachodnią, biorąc pod uwagę
jej historię i związane z nią wzory rozrodczości i małżeństwa. Według Hajnala,
wzorce małżeństw były kształtowane przez religijność społeczności: powyżej
linii Hajnala zasadniczy wpływ na wzorzec małżeństwa miał protestantyzm,
poniżej katolicyzm, grekokatolicyzm, judaizm i islam. W modelu zaproponowanym przez Hajnala22 Europę Zachodnią i Północną cechowało późne zawieranie
małżeństw, duża proporcja kobiet niezamężnych, późne rodzicielstwo, niewielka
różnica wieku między małżonkami oraz brak małżeństw powtórnych. Cechy te
wynikały z zakładania rodziny dopiero z chwilą ekonomicznego usamodzielnienia
się młodych ludzi, zwykle zaś w momencie przejęcia ziemi po rodzicach. Europę
Centralną, w tym ziemie polskie, Hajnal zaliczał do grupy, w której rodzinę zakładano bardzo wcześnie. Taki model został nazwany „wschodnioeuropejskim”.
Charakteryzował się on ponadto dużą różnicą w wieku małżonków, dużą liczbą
dzieci w rodzinie oraz częstym zawieraniem małżeństw powtórnych23. Wielu
Demografia Rzeczypospolitej Przedrozbiorowej, Warszawa 2009; S. Rejman, Ludność podmiejska
Rzeszowa...
18
S. Rejman, Ludność podmiejska Rzeszowa…
19
Tamże.
20
E.A. Puch, Dynamika biologiczna polskich społeczności wiejskich z różnych systemów społeczno-kulturowych w XVIII i XIX wieku, „Przegląd Antropologiczny”, t. 56 (19), 1993, s. 5-36.
21
J. Hajnal, European marriage pattern in perspective. W D. V. Glass & D. E. C. Eversley (Red.),
Population in history. Essays in historical demography (s. 101-143). London: Edward Arnold, 1965;
vide również: J. Hajnal, Two kinds of preindustrial household formation system, “Population and
Development Review” t. 8, 1982, s. 449-494.
22
J. Hajnal, European marriage…, op. cit.
23
J. Hajnal, European marriage…, op. cit., J. Hajnal, Two kinds…, op. cit., C. Kuklo, Demografia
Rzeczypospolitej...