WWW.PIONIERSMAGAZINE.NL
geeft aan: jij gaat daar over, jij bent hiervan, je bent zelfsturend, dit is jouw verantwoordelijkheid. We oefenen op wat er gedaan moet worden en we spreken daar dingen over af. Dan ben je autonoom. Ik ben ook zelfsturend met mijn auto, maar hou wel rekening met de ander in het verkeer en ben gebonden aan kaders, zoals verkeersregels. Niet iedere regel is beperkend, regels geven ook ruimte. Zelfsturing is een noodzaak om de complexiteit van de samenleving aan te kunnen. Denk aan een rotonde.
Van A naar B
Het is logisch dat zelfsturing niet zoveel voorkomt binnen organisaties. We hebben meer dan honderd jaar van niet-zelfsturing achter de rug. We hebben scholen en opleidingen die niet leiden tot zelfsturing. We hebben speelgoed dat ons volledig aanstuurt. De grondwet van de veranderkunde is als je van A naar B wilt veranderen, dan moet je dat doen op de manier van B en wij doen dat op de manier van A. Dat betekent dat als jij naar zelfsturing wilt, het een zelfsturende reorganisatie moet worden. Dat gebeurt nooit, daar gaat het fout. De tussenfase is je pilotstudie. Er wordt niet goed nagedacht over wat we met B willen. Het heeft m.i. te maken met gebrek aan kennis, fantasieën en de vraag: Waarom is zelfsturing bij ons zo belangrijk? Er wordt naar gekeken in termen van een besturings- en besparingsfilosofie.
Er is echter ook een deel van zelfsturing in iedere organisatie dat wij niet in de gaten hebben. De ambulance broeder bepaalt bijvoorbeeld of er een traumahelikopter moet uitvliegen. Hij organiseert dit zelf, dat is zelfsturing. Dit wordt niet bepaald door de Directeur Trauma Helikopters.
Eén van de problemen met zelfsturing is dat de vakmensen zelf ook niet bewust zijn van hun eigen genialiteit. Doordat wij een samenleving hebben gecreëerd, waarin die genialiteit niet goed gewaardeerd wordt (het is maar ‘de werkvloer’). Sterker nog: we waarderen het misschien wel onder. Er is een prachtige poster van Loesje: “Als marktwerking zou bestaan in de Zorg, dan zouden verpleegkundige echt wel meer verdienen.” Er is nu geen marktwerking, het is een volkomen gereguleerd systeem.
Interessant is dat mensen ook naar boven delegeren, ze willen de relatie in de groep op of de afdeling goed houden en leggen problemen bij hun manager neer. Dit los je op als je zoveel mogelijk van het organiseerproces bij de mensen die dichtbij de realiteit, de leefwereld, staan neerlegt. De leefwereld beweegt de hele tijd, de systeemwereld niet.
Ik maak het verschil doordat ik dingen met humor doe. Ik vraag aan mensen: “Waar zit je hoofd?” Men wijst dan naar een deur op de gang. Dan zeg ik: ‘Nee, die zit hier,” en wijs hen op hun eigen hoofd. Daar begint het probleem, want in eerste instantie denken zij aan hun afdelingshoofd. Dat betekent dat zij hun eigen hoofd niet gebruiken, maar alles gaan vragen aan hun afdelingshoofd. Ze doen wat in hun functieomschrijving staat. Hier lukt zelfsturing niet.
Horizontale verbindingen
In de toekomst hoop ik een HBO schoolboek te krijgen over het begrip organiseren, zodat HBO studenten anders geformatteerd gaan worden. Een boek Rijnlandse bedrijfskunde, dat men weer went aan het feit, dat het stuur van een organisatie daar zit waar de mensen het dichtbij de werkelijkheid opereren.