MAGAZYN GDAŃSKI
25 lat samorządu w wolnej Polsce (2)
– Czym jest samorząd? jakie zajmuje miejsce w polityce państwa, regionu? jaką odgrywa rolę w życiu przeciętnego obywatela? To zaledwie
kilka najistotniejszych pytań, na które przy okazji 25 lat, które minęły
od czasu transformacji ustrojowej w Polsce wypada odpowiedzieć.
Temu posłuży cykl artykułów, a punktem odniesienia stanie się gmina
Gdynia, miasto w którym niczym w soczewce można było obserwować
systematycznie zachodzące przemiany.
Miejsce i rola samorządu
terytorialnego w polityce
kulturalnej państwa
Reforma samorządu terytorialnego,
wprowadzenie po 1990r. trójstopniowego podziału władzy, wywarła istotny
wpływ na wszystkie dziedziny życia, od
polityki, administracji, gospodarki po
sferę społeczną, w tym kulturę. Polityka
kulturalna jako jedna z dziedzin życia
polityki publicznej kształtowana jest
zarówno przez władze publiczne jak
i publiczne instytucje, a jej podmiotem są
zarówno władze państwowe, regionalne
jak i lokalne. O powinnościach tychże
wyraźnie mówią podstawowe dokumenty
jak Konstytucja RP gwarantująca równy
dostęp do osiągnięć i dorobku kultury
narodowej, jak również ustawy o samorządzie gminy czy województwa. Zasadniczymi celami polityki kulturalnej państwa
jest z jednej strony wpływanie na procesy
kulturowe, pobudzanie uczestnictwa
w kulturze, jak i tworzenie korzystnych
warunków dla rozwoju twórczości, zachowanie dorobku pokoleń, edukacja,
mająca na celu przygotowanie kolejnych
pokoleń do dziedziczenia jej osiągnięć
oraz sprzyjanie udziałowi w komunikacji
między kulturami.
Wspomniany trójstopniowy podział
władzy po 1990r. doprowadził do rozdzielenia kompetencji w zakresie tworzenia i realizacji polityki kulturalnej
między organy rządowe i samorządowe.
Odrodziło się tym samym poczucie tożsamości kulturalnej, artykułowanej na różnych szczeblach i pozwoliło udoskonalić
sposoby zarządzania kulturą.
Powstałe w wyniku decentralizacji
gminy przejęły jednostki (instytucje)
upowszechniania kultury i ich zadania.
W pierwszej fazie były to biblioteki
publiczne i ich filie, domy i ośrodki kultury, kluby. W kolejnym etapie Program
Pilotażowy Reformy Administracji
Publicznej z 1993r. oraz Ustawa o du14
żych miastach z 1995r. umożliwiły 46
największym miastom w sposób dobrowolny przejmować kolejne instytucje,
których zarządzanie do niedawna mieściło się w kompetencjach państwa. I tak
miasta na prawach powiatu przejmować
zaczęły np. teatry. Przykładem może być
gmina Gdynia, która przejęła na siebie
obowiązek utrzymania Teatru Miejskiego
i współfinansowanie wraz z samorządem
województwa jednej z największych
scen muzycznych w Polsce – Teatru
Muzycznego.
Obok sektora publicznego jakim stał
się samorząd gminny, powiatowy i wojewódzki, doszedł kolejny partner – sektor
prywatny. Widoczny jest on m.in. w sferze
rozrywki i mediów (wydawnictwa prywatne, radia i telewizje), ponadto galerie
sztuki. Nastąpiła również prywatyzacja
państwowych instytucji – studia nagrań,
kina, teatry, księgarnie, biblioteki, agencje
impresaryjne.
D z i a ł a l n o ś ć i n s t y t u c j i ku l t u r y
w Polsce reguluje wiele aktów prawnych – ustaw, które uszczegóławiają
i konkretyzują zadania samorządu w tej
dziedzinie. Do nich należą ustawy: o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej, o muzeach, o bibliotekach,
o kinematografii, o narodowym zasobie
archiwalnym i archiwach.
Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej zalicza ją do zadań
własnych gmin, o charakterze obowiązkowym. Chodzi tu zwłaszcza o teatry, kina,
muzea, biblioteki, ogniska artystyczne,
galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji różnych dziedzin kultury.
Ustawa o muzeach szczegółowo
określa zasady tworzenia i powoływania
muzeów przez naczelne organa administracji rządowej, wojewodów, gminy,
związki komunalne czy osoby fizyczne.
Dr Alicja Grzybiakówna
– absolwentka filologii polskiej na
Uniwersytecie Gdańskim, doktor nauk
humanistycznych, politolog, dziennikarz. Przez wiele lat związana z prasą
krajową („Kurier Polski”, „Ilustrowany
Kurier Polski” „Tygodnik Demokratyczny”, tygodnik „Rzemieślnik”, a także z mediami lokalnymi – „Gazeta
Gdańska”, „Głos Wybrzeża”, „Dziennik Bałtycki”, „Wieczór Wybrzeża”,
„Magazyn Gdański”) oraz z Polskim
Radiem Gdańsk. Ponadto publikuje
w wydawnictwach naukowych Szkoły
Wyższej Ateneum. Publicystka zajmująca się problematyką społeczno-kulturalną, autorka recenzji teatralnych
i plastycznych. Działaczka samorządowa w Gdyni.
Podobnie przedstawia się sytuacja, gdy
chodzi o biblioteki.
Wojewoda jest organizatorem wojewódzkiej biblioteki publicznej, do której
zadań należy m.in. gromadzenie i opracowywanie oraz udostępnianie materiałów
i zasobów bibliotecznych do potrzeb
informacyjnych, edukacyjnych, zwłaszcza
dotyczących regionu, dokumentując jego
dorobek kulturalny, naukowy, gospodarczy. Instytucja ta pełni też rolę ośrodka
informacji biblioteczno – bibliograficznej,
organizuje obieg wypożyczeń międzybibliotecznych, opracowuje i publikuje
bibliografie regionalne. Ponadto udziela
pomocy instrukcyjno – metodycznej
i szkoleniowej np. gminnym placówkom
bibliotecznym. Biblioteka publiczna, której organizatorem jest gmina może wykonywać zadania podobne na podstawie
porozumienia wojewody z właściwym
organem samorządu terytorialnego.