Bölüm I: Ulusal Düzeyde Sorumlu Vergicilik
adlandırılır. Normlar hiyerarşisinde yer
alan bir hukuk kuralının bir üst norma
uygun olup olmadığını ilgili kuralı
uygulayan mahkeme araştırır. Bu şekilde
normlar hiyerarşisinde yer alan kanun
dışındaki diğer normların kanunlara ve
Anayasa’ya uygunluğu mahkemeler
tarafından her zaman araştırılmış ve
denetlenmiştir.1 Anayasa yargısı denetimi
konusunda Amerikan ve Avrupa modeli
olmak üzere iki geleneksel yaklaşım
bulunmaktadır.2
Anayasa Yargısı Modelleri
Amerikan Modeli
Örnekler
ABD, Norveç, Danimarka, Avusturalya, Kanada,
Hindistan, Japonya, Arjantin, Uruguay
Avrupa Modeli
Örnekler
Avusturya, Almanya, İtalya, Fransa, İspanya, Portekiz,
Rusya Federasyonu, Macaristan, Polonya, Türkiye
Amerikan modeli denetimin esası bütün
mahkemelerin somut norm denetimi
yapabilmesi ve mahkemenin bir aykırılık
kararı aldığında söz konusu yasayı iptal
etmek yerine, görmekte olduğu davaya
uygulamamasına dayanır. Ancak Yüksek
Mahkeme tarafından verilen dikkate
almama kararı diğer tüm mahkemeler için
uyulması zorunlu emsal karar niteliğinde
ve bağlayıcıdır.
Avrupa modelinde ise denetim işlevi
bütün mahkemeler yerine özel olarak
bu iş için yetkilendirilmiş bir mahkeme
tarafından yerine getirilir. Söz konusu
mahkemeler özel mahkeme olarak
adlandırılmakta ve Anayasa’ya aykırılık
kararı verdiklerinde ilgili yasanın
mevzuatın içindeki varlığı sona
ermektedir. Avrupa modelindeki özel
mahkeme statüsü Türkiye’de Anayasa
Mahkemesi’dir. Özel mahkeme
statüsünde olan bu mahkemeler
Anayasa’ya uygunluğu denetlemekte ve
Anayasa’ya aykırı bir düzenleme kararına
vardıklarında söz konusu düzenleme
yürürlükten kalkmaktadır. Avrupa
modeline örnek teşkil eden Türk AYM
düzenlemelerinin kısa tarihi aşağıdaki
gibidir:3
1961 Yılı Düzenlemeleri
Türkiye’deki AYM geleneği 1961
Anayasası ile kurularak yargı sisteminin
bir parçası halinde gelmiştir. 1961
Anayasası ile AYM’ye, kanunların ve
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)
İçtüzükleri’nin Anayasa’ya şekil ve esas
bakımından uygunluğunu denetleme
görevi verilmiştir. Mahkeme ayrıca belirli
görevlerde bulunan kişilerin, görevleriyle
ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla
yargılamak, siyasi partilerin kapatılması
hakkındaki davalara bakmak, siyasi
partilerin gelir kaynakları ile giderlerine
ilişkin hesapları incelemek ve Anayasa ile
verilen diğer görevleri yerine getirmekle
yetkilendirilmiştir.
1971 Yılı Düzenlemeleri
AYM’ye 1971 değişiklikleriyle kanun
hükmünde kararnameleri şekil ve esas
bakımından, Anayasa değişikliklerini
ise Anayasa’da gösterilen şekil şartları
bakımından denetleme görevi verilmiştir.
1982 Yılı Düzenlemeleri
1982 Anayasası ile AYM’ye kanunların,
kanun hükmünde kararnamelerin ve
TBMM İçtüzüğü’nün Anayasa’ya şekil
ve esas bakımlarından uygunluğunu
denetleme, Anayasa değişikliklerini ise
sadece sınırlı sayıdaki şekil eksiklikleri
yönünden inceleme görevi verilmiştir.
Buna ilave olarak, Anayasa’da sayılan
bazı kişileri görevleriyle ilgili suçlardan
dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılama ve