Kozan Magazine گۆڤاری كۆزان | Page 22
كۆزان
12
ژماره (4) زستانى 5102
زمان و كلتور
ئەوتۆ مومارەسەیان دەكەن كە لەوانەی دیكەیان
جیادەكاتەوە، ئەویش بە س������یفەتی كۆمەاڵتیەوە
جیادەكرێتەوە كە ت������ەواوی تاكەكانی كۆمەڵگە
بەش������داری تێدا دەكەن، واتە تاكەكەسی نییە لە
پاڵ ئەمەش و بەپێی ئەم چەمكەش ئێمە دەتوانین
قسە لە بارەی كەلتووری چینێكی كۆمەاڵیەتی
دیاریكراو یاخود كەلتووری كۆمەڵە دەمارگیرەكان
بكەی������ن لە نێو یەك كۆمەڵگەدا. كەلتووریش بەو
شێوەیە یارمەتیدەرە لە دروستكردنی ژمارەیەكی
دیاریكراوی خەڵك، جا چ لە نێو كۆمەڵگە گەورە
بێ یاخود بچووك، بێگومان ئەركی كۆمەاڵیەتی
تایبەت كۆییان دەكاتەوە و یەكیان دەخات. ئەگەر
چی ئێم������ە دەبینین ك������ە فاكتەرگەلی دیكەی
وەك������و و ئاین و زمان و ش������وێن و ڕەگەز دەبنە
هۆی هەمان ئەنجام، ب������ەاڵم هەر كەلتوور و كە
مانا یاخود ڕەهەندێكی ئەوتۆ دەبەخش������ێتە ئەو
فاكتەرانە كە لە س������ەرجەم كۆمەڵگەكانی دیكە
جیای������ان دەكاتەوە. بۆیە ل������ە میانەی كەلتوورەوە
كۆمەڵگە جۆراوجۆرەكان دروش������م و مومارەسە و
بیرو باوەڕە ئاینییە جۆراو جۆرەكانیان ناس������یوە،
هەروەها ئەو كۆمەڵگایانە بە شێوازگەلی جۆراو
جۆری زمان پەیوەندیان بە یەكتر كردووە، ش������ێواز
گەلی جۆراو ج������ۆری ش������ێوەكانی خزمایەتیان
ناس������یوە، بەڕێگە گەلی جیاواز هەڵسوكەوتیان
كردووە، خۆیان گونجاندووە لە گەڵ ئەو ش������وێنە
جوگرافی������ەی كە تیادا دەژین. بێگومان كەلتوور
بەو ش������كڵەوە كاریگەری دەكاتە س������ەر تەواوی
ئەو كاران������ەی كە ئەنجامی دەدەین یاخود بیریان
لێدەكەینەوە، ئەوە هەروەكو ئەو هەوایەی كە هەڵی
دەمژین دەوری داوی������ن، هەروەكو چۆن هزركردن
و نەریت و ڕەفتارم������ان پێكدەهێنێت، ئێمەش بە
شێوەیەكی ناهەس������تی یاخود نەبینراو ئەم كارانە
دەكەین، ئ������ەو لە الیەنی دەروونیەوە تاكەكان هەر
لە ساتەوەخەتی لەدایك بوونیانەوە هەتا مردنیان
دروست دەكات یاخود لە قالبیان دەدات، چونكە
ئەو تاكانە لە میانەی شێواز گەلێكی كەلتووری
دیاریكراوەوە لە دایكدەبن و دەژین و دەمرن، هەتا
مومارەسەكردنی غەریزەكانیان یاخود پێداویستیە
سرووش������تییەكانیان هەر لە میانەی ئەو ش������ێوازە
كەلتووریان������ەوە دەبێ، ئەوەتا ك������رداری خواردن
ئەگەر چی كاردانەوە و وەاڵمدانەوەی پاڵنەرێكی
غەریزیانەی بایلۆژیكە ئەویش برس������ێتیە، بەاڵم
ب������ە دەنگەوە چوونی ئەو پاڵن������ەر و تێركردنی بە
پێی شێوازێكی كەلتووری تایبەت جێبەجێ دەبێ
ئەویش بە نان خواردن و ئادابەكانی خواردنی ئەو
كۆمەڵگەیە بەڕێوە دەچێ كە ئەو تاكە ئینتیمای
ب������ۆ دەكات. بۆیە دەبینی������ن خواردنەكە لە ڕووی
جۆرەكەی و ڕێگەی لێن������ان و ئامادەكردنی ئەو
قاپ و كەوچكان������ەی كە بۆی بە كاردەهێنرێت،
رێگ������ەی خواردنی و ژمارەی ژەمەكان و جۆری
ئەو خواردنانەی كەوا پێشكەش دەكرێن جیاوازیان
هەیە، ئەگەر چی ئێمە لە پێش������تر باس������مانكرد
كە كەلتوور خۆی بە س������ەر تاكەكان دەسەپێنێ و
كەسایەتی تاكیش لە قالب دەدات، بەاڵم وە نەبێ
ئەو قالبە وەستابێ بەڵكو سیفەتی الستیكی هەیە
و ڕێگ������ە بە تاك دەدات كە بە پێی سروش������ت و
میزاجی كەسی و پلەی زانستەكەیەوە لەگەڵ ئەم
كەلتوورە تەبا بێ، هەرچەندە كەلتوور بە سیفەتی
بەردەوامی و نەپچراوی جیادەكرێتەوە لە نەوەیەكەوە
بۆ نەوەیەكی ترەوە بەاڵم لە گەڵ ئەوەشدا شیاوی
گۆڕانكارییە، كۆمەڵگە مرۆیەكانیش لە ئەندازەی
ئەو گۆڕانە جیاوازیان هەی������ە، هەروەها دەتوانین
بڵێن زم������ان بریتییە لە ش������ێوازێكی گ