Kozan Magazine گۆڤاری كۆزان | Page 22

‫كۆزان‬ ‫12‬ ‫ژماره (4) زستانى 5102‬ ‫‌‬ ‫زمان و كلتور‬ ‫ئەوتۆ مومارەسەیان دەكەن كە لەوانەی دیكەیان‬ ‫جیادەكاتەوە، ئەویش بە س������یفەتی كۆمەاڵتیەوە‬ ‫جیادەكرێتەوە كە ت������ەواوی تاكەكانی كۆمەڵگە‬ ‫بەش������داری تێدا دەكەن، واتە تاكەكەسی نییە لە‬ ‫پاڵ ئەمەش و بەپێی ئەم چەمكەش ئێمە دەتوانین‬ ‫قسە لە بارەی كەلتووری چینێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫دیاریكراو یاخود كەلتووری كۆمەڵە دەمارگیرەكان‬ ‫بكەی������ن لە نێو یەك كۆمەڵگەدا. كەلتووریش بەو‬ ‫شێوەیە یارمەتیدەرە لە دروستكردنی ژمارەیەكی‬ ‫دیاریكراوی خەڵك، جا چ لە نێو كۆمەڵگە گەورە‬ ‫بێ یاخود بچووك، بێگومان ئەركی كۆمەاڵیەتی‬ ‫تایبەت كۆییان دەكاتەوە و یەكیان دەخات. ئەگەر‬ ‫چی ئێم������ە دەبینین ك������ە فاكتەرگەلی دیكەی‬ ‫وەك������و و ئاین و زمان و ش������وێن و ڕەگەز دەبنە‬ ‫هۆی هەمان ئەنجام، ب������ەاڵم هەر كەلتوور و كە‬ ‫مانا یاخود ڕەهەندێكی ئەوتۆ دەبەخش������ێتە ئەو‬ ‫فاكتەرانە كە لە س������ەرجەم كۆمەڵگەكانی دیكە‬ ‫جیای������ان دەكاتەوە. بۆیە ل������ە میانەی كەلتوورەوە‬ ‫كۆمەڵگە جۆراوجۆرەكان دروش������م و مومارەسە و‬ ‫بیرو باوەڕە ئاینییە جۆراو جۆرەكانیان ناس������یوە،‬ ‫هەروەها ئەو كۆمەڵگایانە بە شێوازگەلی جۆراو‬ ‫جۆری زمان پەیوەندیان بە یەكتر كردووە، ش������ێواز‬ ‫گەلی جۆراو ج������ۆری ش������ێوەكانی خزمایەتیان‬ ‫ناس������یوە، بەڕێگە گەلی جیاواز هەڵسوكەوتیان‬ ‫كردووە، خۆیان گونجاندووە لە گەڵ ئەو ش������وێنە‬ ‫جوگرافی������ەی كە تیادا دەژین. بێگومان كەلتوور‬ ‫بەو ش������كڵەوە كاریگەری دەكاتە س������ەر تەواوی‬ ‫ئەو كاران������ەی كە ئەنجامی دەدەین یاخود بیریان‬ ‫لێدەكەینەوە، ئەوە هەروەكو ئەو هەوایەی كە هەڵی‬ ‫دەمژین دەوری داوی������ن، هەروەكو چۆن هزركردن‬ ‫و نەریت و ڕەفتارم������ان پێكدەهێنێت، ئێمەش بە‬ ‫شێوەیەكی ناهەس������تی یاخود نەبینراو ئەم كارانە‬ ‫دەكەین، ئ������ەو لە الیەنی دەروونیەوە تاكەكان هەر‬ ‫لە ساتەوەخەتی لەدایك بوونیانەوە هەتا مردنیان‬ ‫دروست دەكات یاخود لە قالبیان دەدات، چونكە‬ ‫ئەو تاكانە لە میانەی شێواز گەلێكی كەلتووری‬ ‫دیاریكراوەوە لە دایكدەبن و دەژین و دەمرن، هەتا‬ ‫مومارەسەكردنی غەریزەكانیان یاخود پێداویستیە‬ ‫سرووش������تییەكانیان هەر لە میانەی ئەو ش������ێوازە‬ ‫كەلتووریان������ەوە دەبێ، ئەوەتا ك������رداری خواردن‬ ‫ئەگەر چی كاردانەوە و وەاڵمدانەوەی پاڵنەرێكی‬ ‫غەریزیانەی بایلۆژیكە ئەویش برس������ێتیە، بەاڵم‬ ‫ب������ە دەنگەوە چوونی ئەو پاڵن������ەر و تێركردنی بە‬ ‫پێی شێوازێكی كەلتووری تایبەت جێبەجێ دەبێ‬ ‫ئەویش بە نان خواردن و ئادابەكانی خواردنی ئەو‬ ‫كۆمەڵگەیە بەڕێوە دەچێ كە ئەو تاكە ئینتیمای‬ ‫ب������ۆ دەكات. بۆیە دەبینی������ن خواردنەكە لە ڕووی‬ ‫جۆرەكەی و ڕێگەی لێن������ان و ئامادەكردنی ئەو‬ ‫قاپ و كەوچكان������ەی كە بۆی بە كاردەهێنرێت،‬ ‫رێگ������ەی خواردنی و ژمارەی ژەمەكان و جۆری‬ ‫ئەو خواردنانەی كەوا پێشكەش دەكرێن جیاوازیان‬ ‫هەیە، ئەگەر چی ئێمە لە پێش������تر باس������مانكرد‬ ‫كە كەلتوور خۆی بە س������ەر تاكەكان دەسەپێنێ و‬ ‫كەسایەتی تاكیش لە قالب دەدات، بەاڵم وە نەبێ‬ ‫ئەو قالبە وەستابێ بەڵكو سیفەتی الستیكی هەیە‬ ‫و ڕێگ������ە بە تاك دەدات كە بە پێی سروش������ت و‬ ‫میزاجی كەسی و پلەی زانستەكەیەوە لەگەڵ ئەم‬ ‫كەلتوورە تەبا بێ، هەرچەندە كەلتوور بە سیفەتی‬ ‫بەردەوامی و نەپچراوی جیادەكرێتەوە لە نەوەیەكەوە‬ ‫بۆ نەوەیەكی ترەوە بەاڵم لە گەڵ ئەوەشدا شیاوی‬ ‫گۆڕانكارییە، كۆمەڵگە مرۆیەكانیش لە ئەندازەی‬ ‫ئەو گۆڕانە جیاوازیان هەی������ە، هەروەها دەتوانین‬ ‫بڵێن زم������ان بریتییە لە ش������ێوازێكی گ