Konsumidó Alertá Volumen 6, aprel 2014 | Page 10

Interes máksimo riba fiansa

placerat

Un fiansa por brinda bo sierto oportunidatnan pero tambe por trese hopi doló di kabes pa e persona ku ta fia. Den e tempu moderno ku nos ta biba aden, hasimentu di fiansa ta bira kada dia mas normal. Hopi di nos por ehèmpel no ta ni pensa pa kumpra un kas òf outo nobo sin finansiamentu di banko. Lokual hopi biaha nos ta lubidá ta ku riba un fiansa nos tin ku paga interes bek na sea e persona òf establesimentu kaminda nos a fia plaka. Anto no ta bankonan ta e úniko kompanianan ku ta fia plaka; tin otro kompanianan i personanan ku tambe ta fia plaka.

Den e último añanan Fundashon pa Konsumidó a bin tuma nota di persona- i kompanianan ku ta fia plaka pero ta kobra interesnan astronómiko na e personanan ku ta fia. Tin biaha e persona ku ta fia tin ku paga mas ku dòbel di e montante fiá na interes na e persona- òf kompanianan aki.

Fundashon pa Konsumidó no a tuma nota di e problema aki di kobramentu di interesnan astronómiko den e sektor bankero, pero den e otro kompanianan i personanan ku ta fia plaka.

Nos leinan no ta stipulá un interes máksimo riba kontraktnan di fiansa. Dor ku nos leinan no ta duna un máksimo, ta free for all tin ora dia fia plaka sea serka personanan òf kompanianan ku ta fia. Sinembargo nos korte komun di hustisia den diferente veredikto a stipulá ku un interes anual (pa aña) di mas haltu ku ta tolerá, ta unu di 18%. Tuma nota si ku nos ta papiando di interes anual (pa aña) i no mensual (pa luna).

Dikon esaki ta asina importante pa tene kuenta ku n’e? Fundashon pa Konsumidó a yega di wak kontraktnan di klientenan ku a fia serka kompanianan ku ta fia plaka i a ripará ku den sierto di e kontraktnan aki solamente e interes mensual ta wòrdu formulá. Un tasa di interes di 4% porta ta mustra manera un tasa di interes atraktivo. E persona ku ta wak e tasa di interes di 4% hopi biaha no ta bai wak ku esaki ta interes mensual òf anual.

Un interes di 4% mensual ta mesun kos ku un interes di (4 x 12= 48) 48% anual; un porsentahe muchu mas haltu ku e porsentahe máksimo ku korte ta stipulá di 18%. E porsentahe aki ta inkluí tambe gastunan adishonal manera seguro i otro gastunan ku e persona- i kompanianan ku ta fia ta kobra bo ademas di e interes.

E islanan BES (Boneiru, Sint Eustatius i Saba) entrante 1 di yanüari 2013, si tin un tasa di interes máksimo stipulá den lei. E wega di free for all pa loke ta trata interes riba fiansanan pues no ta posibel mas na e islanan aki. E lei ta stipulá ku e tasa di interes máksimo ku un persona ku kompania ku ta fia na konsumidónan por kobra ta 24% anual.

INTERMEDIO

spamming I phishing

“Spam” ta mensahenan ku bo ta haña via email dirigí na bo persona òf no, pero ku bo no a solisitá p’e. Pues mensahenan ku ta bin pa bo ku bo mes no a pidi pa haña. Por ta propaganda, karta di kadena (kettingbrief) òf un email ku ta pidi bo yudansa. E mensahe por yega na bo via medionan soshal tambe. Spam ta keda traha i manda originalmente dor di un persona ku nos ta yama spammer.

Un forma di SPAM ta via email. SPAM por ta e karta di kadena ku ta bai via email ku ta pidibo pa manda un kopia pa otro hende prometiendo bo ku algu bon lo pasa si bo mand’é. E promesanan den mayoria kaso ta muchu bon pa ta bèrdat. Tambe tin di nan ta konta historianan fabriká ku ta traha riba e sintimentu di e persona ku ta pone ku e persona no por keda sin kompartí esaki, hasta emailnan religioso ku nos no sa di ken nan ta bini ta kai bou di e spam. Spam ta tambe emailnan ku ta bai rònt ku propaganda farmaseutiko. Ofresiendo bo pa kumpra remedinan ku ta hasi milager. Nos tur konosé e emailnan di Viagra i Cialis pa nos hende hòmbernan. Pero tambe e email nan ku bo a gana lotto i bira mionario òf bo por haña un Green Card pa drenta Merka si bo yena bo informashon, ta spam.

Spam ta aparentá di no ta peligroso, pero nan ta uza rekursonan di e sistema di email kompanianan, uza hopi memoria di e sistema di mail i nan ta yena bo mailboks sin tin nodi. Sifranan ta indiká ku 75% di tur email ku ta bai rònt ta spam. E momento ku bo manda Spam pa otro hende bo mailadrès tambe ta bai rònt mundu. E parti ferfelu ta ku no ta bo konosínan so ta haña bo mailadrès, sino rònt mundu. Anto kriminalnan ku ta uza internèt pa nan práktikanan maligno (kriminalnan sibernétiko) ta spar nèt e mailadrèsnan di spam pa hasi maldat kuné. Nan ta uza nan por ehèmpel pa “phishing”. Un otro forma di spam ta pasa riba wèpsait di Social Networking, manera Facebook. Einan tambe spammernan ta pòst mensahenan di spam ku lenk nan pa bo klek riba dje. E peliger ta ku ora bo klik riba propagandanan riba Facebook, e kriminal sibernétiko por “hack” bo account di Facebook òf instalá malware riba bo kompiuter.

Un kontribushon di