Konsumidó Alertá Volumen 5, mart 2014 | Page 18

BO SALú

hopi di nos ta kana añanan ku preshon haltu sin ku nos sa. no tin simptomannan fiho pa preshon haltu pero señalnan ku por okurí ta: orea ku ta flùit, biramentu di kabes, doló di kabes, mal beis, kansansio, nanishi ta basha sanger òf un sensashon straño rondó di boka. Preshon haltu ta bai hopi biaha kombiná ku peso di mas, uso demasiado di vèt, chukulati, alkohòl, karni di porko i prinsipalmente salu. Pa remediá preshon haltu bo mester adaptá bo manera di kome, baha di peso i baha man na tur e produktonan ariba menshoná. En lo adelante ora nos ta papia di preshon nos kier men preshon Haltu.

Kiko ta preshon?

Bo kurason ta interkambiá sanger ku bo sélulanan di sanger dor di ekspandé pa tuma e sanger i sera bèk ora ku e ta pòmp e sanger manda den e sélulanan, pa asina e sanger por kore rònt bo kurpa. Dor di esaki e preshon ta wòrdu krea den bo sélulanan di sanger. Abo mes no ta sinti ora bo preshon subi. Esaki nos por midié solamente ku un aparato pa midi preshon ku ta duna dos sifra. E promé ta indiká e balor di preshon haltu: e preshon ora ku bo kurason ta pòmp saka sanger afó. E di dos sifra ta indiká preshon abou: e preshon ora ku e kurason ta ekspandé ora ku e ta tuma sanger. Un preshon di sanger normal mester ta ménos haltu ku 140 i e preshon di sanger abou mester ta 90. Bo preshon di sanger ta kambia kontinuamente, dependiendo di bo moveshon korporal, aktividat- i emoshonnan. P’esei ta bon pa kontrolá bo preshon regularmente.

Kousanan di preshon haltu

Serka mayoria di hende ku preshon haltu no por konstatá un kousa spesífiko. Den poko kaso, sierto enfermedat òf situashon por ta motibu di preshon haltu, manera: malesa di nir òf di kurason, hormonanan di mas produsí den e nir, hormonanan di mas produsí den koro koro òf si e funshon di nir ta mengua dor di uso di salu di mas. Unabes ku konstatá preshon di sanger muchu haltu, tin ku sigui vigilá esaki bon si ta posibel definí un kousa pa despues pasa pa tratamentu. E tratamentu ta parse simpel, pero no t’asina. Esaki ta konta pa tantu e pashènt komo e profeshonalnan ku ta trat’é. E ta un balanse di remedinan preskribí, un midimentu di e efekto di esakinan riba e pashènt, su komportashon semper den komunikashon.

E por hasi daño?

No ta bon pa bo keda ku preshon haltu pa hopi aña. Preshon haltu riba su mes no ta un malesa, pero por duna bo chèns di kore rísiko ku komplikashonnan ku bo kurason i problema ku bo sélula nan sangrino. No ta preshon haltu so por kousa e komplikashonnan ariba menshoná pero humamentu, diabétis y kolèsteròl haltu tambe por tin su influensianan. Ta p’esei ta sumamente importante pa kuida bo kurpa for di e malesanan aki prinsipalmente si un di e malesa nan aki ta aparesé mas tantu den bo famia

Kuantu salu nos por kome?

Un adulto no mester kome mas ku 6g di salu pa dia, pero hopi di nos ta kome mas ku e esaki. E salu ku nos ta kome tur dia ta skondí. Mas o ménos 80% di e salu ku nos ta kome ta skondí den kuminda manera : pan, buskuchi, cornflakes i junk food. Solamente 20% di salu ku nos ta konsumí ta salu ku nos mes ta añadí na nos kuminda ku nos mes ta kushina òf kome.