Konsumidó Alertá Volumen 14, febrüari 2015 | Page 10

Riesgonan di

Un kontribushon di

públiko

Awendia tin desaroyonan moderno kaminda teknologia ta hasi posibel pa nos por hasi uso di Internèt unda ku nos ta. E teknologia aki ta esun ku yama “Wireless Fidelity” mihó konosí komo Wi-Fi. Wi-Fi ta hasi posibel pa por haña akseso na internèt tur kaminda den kas, den kura, den bukhandel, biblioteka, restorant i tambe den bùs, sin mester hasi uso di kabel pa hasi e konekshon ku Internèt. Pa hasi uso di Wi-Fi mester tin un aparato ku yama un “Wireless router”. E Wireless router ta hasi posibel pa telefonnan móbil, tèbletnan, lèptòpnan etc. por hasi e konekshon ku Internèt sin e kabel. Dor ku no mester di un kabel pa haña komunikashon di Internèt, esaki ta hasi e ora ei posibel tambe pa nos por subi Internèt den lugánan públiko ya menshoná.

Tin dos sorto di uso di e Wi-Fi pa subi Internèt:

1. Uso públiko, pues e Wireless router ta liber pa tur

hende por hasi uso di dje. E ta konektá bo fásil i e

no ta pidi pa nòmber ni palabra klave. Esaki ta sin

seguridat, nos ta bisa e Wireless router ta habrí.

2. Uso privá, pues pa uso na kas pa e famia so o

ofisina o na Internet Café kaminda ta paga pa

uso. Wireless router aki ta será i ta pidibo pa un

nòmber i un palabra klave promé ku bo por

wòrdu konektá ku Internèt. Solamente si bo tin e

palabra klave bo por hasi uso di Wireless router

privá. Pues esaki tin seguridat.

Den e edishon aki nos ta bai elaborá riba e riesgonan di e uso di Wi-Fi públiko. Pa motibu ku e opshon pa uso privá, kual bo por protehá ku un palabra klave, tin ménos riesgo. Pa e uso públiko (pues bo por konektá sin un palabra klave) e Wireless router ta wòrdu instalá den lugánan públiko. Un i tur por hasi uso liber di e Wireless router pa subi Internèt. Awor meskos ku abo por hasi uso di e Wi-Fi riba un distansha pa subi Internèt, tur otro hende riba distansha tambe por hasi uso di e mesun Wireless router aki pa subi Internèt. Esaki riba su mes no ta problema.

Lokual mester tene kuenta kuné ta ku tin malechornan entre nos ku ta hasi mal uso di konekshon nan di Wi-Fi. Meskos ku abo por subi e Wi-Fi sin palabra klave, un malechor tambe por subi meskos. Unabes e malechor konektá na e Wi-Fi públiko e por uza programanan di kòmpiuter diseñá pa interseptá tur informashon ku ta pasa entre e Wireless Router i e aparatonan móbil konektá na e Wi-Fi, por ehèmpel un tèblet òf telefon móbil. Di e moda aki e malechor aki por saka informashon sensitivo o konfidensial for di e tráfiko interseptá. Informashon konfidensial por ta; informashon finansiero, adrès di mail, portrèt, video i hopi informashon personal mas.

Tambe e malechor por hasi uso di programanan di kòmpiuter pa infektá e aparatonan konektá na mes un red di Wi-Fi kuné. Unabes e malechor infektá bo aparato ku por ehèmpel un vírus, e por hasi hopi kos ku bo aparato; E por hòrta informashon ku tin warda riba e aparato, e por spionábo via di e kámara di bo tèblet òf telefon móbil, skucha kòmbersashonnan privá i asta instalá programanan ku por laga e malechor sigui pasonan di su víktima (tracking). Tur e kosnan aki por pasa sin abo komo e víktima ta na altura di dje. Pa e motibu ei ta hopi importante pa abo komo usuario di Wi-Fi públiko ta konsiente di e riesgo ku e uso di e tipo di servisionan aki ta trese kuné.