E
konomi etik olabilir mi?
Etik genellikle başkalarına
karşı dürüst ve düzgün olmakla ilgili olarak görülürken, ekonomi ise bireysel
hırsı kazanca dönüştürme
etkinliği olarak kabul edilir. Gerçekte
bu yalnızca popüler görüş değil, ama
en ünlü ekonomistlerin de görüşüdür.
Adam Smith’ten Milton Friedman’a
aşağı yukarı tüm ekonomi kuramcılığı
ekonominin etik karakterini gözardı etmekle kalmaz, ama ekonominin özsel
olarak etik-dışı olduğunu, aslında öyle
olması gerektiğini çünkü pazar düzenekleri tarafından, görülmez el tarafından, öz-çıkar ve hırs tarafından denetlendiğini ve ancak bu yolla toplumsal
gönenci yükseltebileceğini düşünür.
Batı’da ancak son kırk yıl içinde ekonomi ve etik arasında bir bağıntının olabileceği kuşkusu doğmuş, ekonominin
bireysel hırsın görülmez eline bırakılamayacak kadar önemli olduğu anlaşılmış ve buna göre etik normlara göre
işlemesinin sağlanmasını amaçlayan
yasalar çıkmaya başlamıştır.
Ekonomi etik olabilir mi? “Kapitalizm”
olarak anlaşılırsa, hiç kuşkusuz olamaz, çünkü kapitalin birincilliği ideolojisi olarak kapitalizm modern ahlakın
bir yanılsama olduğunu, etiğin, aslında
bütün bir yasa alanının kapital mantığının güdümünde olduğunu ileri sürer.
Ama etiğin kapitale altgüdümlü olması
etiğin yokluğudur, çünkü etik kavramı
toplumsal yapının hırs vb. tarafından
değil, özgür istenç tarafından belirlenmesini anlatır. Güvenme ve güvenilme,
dürüstlük, işbirlikli davranış hiç kuşkusuz ekonominin bütünsel performansının başarısı için gerekli etmenlerdir.
Ve gene de genel olarak etik davranış
normlarının çıkar uğruna kabul edilmesi, örneğin genel olarak kâr uğruna
bir araç olarak kullanılması gibi yaklaşımların kendileri etik-dışıdır. Bencillik
ve hırs uğruna etik en hafif bir deyişle
paradoksaldır. Hırs tarafından belirlenmek pre-moral bir kendiliğin motorudur ve bu karakter iş dünyasından
p