FELSEFE
Kollektif Eylem Kavramı Üzerine…
İstenç, Tarih, Değişim, Amaç, Kültürel Çoğulculuk, Ahlak, Yasalar,
Hazıra Konma gibi kavramlar çerçevesinde Kollektif Eylem nedir?
Yazarımız Aziz Yardımlı bütün bu kavramlar eşliğinde Kollektif Eylemin dün,
bugün ve yarınında dolaştırıyor bizleri bu sayıda…
Yazı: Aziz YARDIMLI
K
60
uram kavram ile bir olmaya çabalar. Bu kollektif
eylem (1) kuramları için
de geçerlidir. Kollektif
eylem kuramları henüz
gelişme sürecindedir ve
henüz gerçek yapılarını kazanmış değildir. Aslında bir kuramlar çoğulluğundan
söz etmek henüz çözümlemelerin geçici, deneysel karakterini ele verir.
Kollektif eylem kavramının realitesi
uçsuz bucaksız görünür: Birkaç bireyin ekonomik eyleminden başlayarak,
örneğin insan yaşamını iyileştirme ve
güzelleştirme, barışı ve çevreyi koruma,
eğitim ve bilimsel araştırmaları geliştirme ve gönenci yükseltme gibi amaçlar
uğruna toplu eylemlere, bütün bir insanlığın eylemine, evrensel eyleme dek
geniş bir eylemler türlülüğünü kapsar.
Doğu Avrupa rejimlerinin çöküşü, Alman protesto eylemleri, Kolombiya’nın
gerilla örgütleri, Nazi partisi, Fransız
devrimi, Bolşevik devrimi vb. genel
olarak bilinen tüm devrimler, karşı-devrimler, ayaklanmalar, darbeler, cuntalar,
savaşlar vb. kollektif eylem kuramlarının şu ya da türünü uygulamak ya da
realite içinde sınamak için görgül gereç
olarak alınabilir.
Ya da konu daha yalın bir düzleme
indirilebilir. Örneğin Margaret Gilbert
kollektif eylemi bir “ortak üstenim /
joint commitment” sorunu olarak görür ve konuyu olgular ve deneyimler
düzleminde alarak “‘Shall we go for a
walk?’ ve öteki ‘Yes, let’s’ der” örneği ile
açıklar. Wittgenstein’ın totoloji kuramını
uygulayarak, kollektif eylemin kollektif eylem olduğu vargısını çıkarır. Öte
Margaret Gilbert
Ludwig Wittgenstein
KOLLEKTİF EYLEM
KAVRAMININ REALİTESİ
UÇSUZ BUCAKSIZ GÖRÜNÜR:
BİRKAÇ BİREYİN EKONOMİK
EYLEMİNDEN BAŞLAYARAK,
EĞİTİM VE BİLİMSEL
ARAŞTIRMALARI GELİŞTİRME
VE GÖNENCİ YÜKSELTME
GİBİ AMAÇLAR UĞRUNA
TOPLU EYLEMLERE, BÜTÜN
BİR İNSANLIĞIN EYLEMİNE,
EVRENSEL EYLEME DEK
GENİŞ BİR EYLEMLER
TÜRLÜLÜĞÜNÜ KAPSAR.
yandan John Searle, aşağı yukarı şiirsel bir dil kullanarak, kollektif eylemin
özünde bir “biz-niyetin / we-intention”
yattığını saptar, “kollektif niyetsellik /
collective intentionality” olarak bu daha
geniş niyetin tekil “ben-niyetlerden
/ I-intentions” ayrı olduğunu bildirir.
Michael Bratman ise kollektif eylemi
örneğin iki insanın bir evi boyama eylemi durumunda olduğu gibi bir “niyet
paylaşımı” olarak açımlar (2). Analitik
felsefecilerin konuya katkılarını gösterebilmek için daha öte örnek gereksizdir.
Bir başka kollektif eylem kuramı ise
kavramın çözümlemesinde ilkin “grup”
ve bireysel “çıkar” kavramlarını bulur
ve bu ikinci etmenin ağır basması nedeniyle kollektif eylemin olanaksızlığı
vargısına ulaşır (Mancur Olson, The
Logic of Collective Action, 1965, 1971).
Olson’un sözü edilen bu heyecan verici
ve uyarıcı ve eşit ölçüde popüler çalışması bütün bir kollektif eylem kuramı
tartışmaları için bir tür ölçüt, bir denek
taşı olarak hizmet eder.
Ayrı ve sık sık çatışan çıkarları olan
bireylerin birlik içinde eylemde bulunmaları gibi göreli olarak dar bir eylem
alanını belirtmek için seçilen “kollektif
eylem” terimi bu işlev için aşırı geniş,
aşırı gevşektir, ve altına alamayacağı
eylem yoktur. Mancur Olson tarafından
geliştirildiği biçimiyle kuram “amaç” ve
“grup” kavramları ile yetinir ve başlıca
ortak yarardan dışlanamazlık / nonexcludability zemininde “ussal / rational”
bireyler payına “hazıra konmacılık /
free riding” “ortak malların trajedisi”
(Hardin) gibi kollektif eylem problemlerinin çözümlemesi üzerinde odakla-