HUKUK
tespit etmektir. Yukarıda üç ana başlık altında özetlemeye çalıştığımız
inceleme konuları, değişen ticaret
uygulamaları, şirketin iştigal konusu
ve tabi olunan mevzuat çerçevesinde
daha da çeşitlendirilebilir. Günümüzde, diğer konu başlıklarının yanı sıra
(i) çevresel inceleme (environmental
due diligence), (ii) bilgi işlem hususlarına dair inceleme (IT due diligence), (iii) insan kaynaklarına dair
inceleme (HR due diligence) ve (iv)
FCPA’ya dair incelemelere de sıklıkla
rastlanıyor.
54
FCPA ÜLKE SINIRLARINI AŞAR MI?
Kanunların ülkeselliği ilkesi gereğince, her devletin kanunları prensip
olarak kendi ülke sınırları içinde uygulanabiliyor. Bununla birlikte, gerek
ABD gerekse çeşitli Avrupa ülkelerinde, politik ve ekonomik sebeplerle uygulama alanları ülke sınırlarını
aşan kanun ve düzenlemeler (extraterritorial jurisdiction) de mevcuttur.
Yukarıdaki listeden de anlaşılacağı
üzere, FCPA’nın uygulama alanı oldukça geniştir; bir ABD kanunu olmasına karşın, ABD’nin de ötesinde
nerdeyse tüm dünyada uygulanabilir. Dolayısıyla, ABD ile doğrudan bir
ilişkisi bulunmayan kimselerin dahi,
FCPA kapsamında kabul edilmesi ve
kendilerine bu kanunda öngörülen
çeşitli müeyyidelerin uygulanması
mümkündür.
Örneğin, Türkiye’de kurulu ve Türk
mevzuatına göre faaliyet gösteren bir
şirketin, ABD’de kurulu bir iştiraki
olması ve bu iştirakin bir yetkilisinin
rüşvet veya yolsuzluk fiillerini işlemesi durumunda, Türkiye’de kurulu
olan ana şirketin de FCPA kapsamında sorumlulukları doğabilir. Benzer
şekilde, FCPA kapsamına giren Türkiye’deki şirketin bir yetkilisinin rüşvet suçu işlemesi halinde, ABD’deki
iştirakin FCPA kapsamında sorumluluğu ortaya çıkabilir.
YAPTIRIMLAR VE
GEÇMİŞ BAZI ÖRNEKLER
ABD Menkul Kıymetler Komisyonu
(Securities Exchange Commission),
birçok çokuluslu şirket aleyhine
ABD MENKUL KIYMETLER KOMİSYONU (SECURITIES
EXCHANGE COMMISSION), BİRÇOK ULUSLARARASI ŞİRKET
ALEYHİNE FCPA’YE AYKIRILIK NEDENİYLE YÜKLÜ TUTARDA
CEZALARA HÜKMETTİ. BU CEZALARIN BÜYÜK BİR KISMININ
TUTARI, KOMİSYON İLE İLGİLİ ŞİRKET ARASINDAKİ UZLAŞMA
MÜZAKERELERİ ÇERÇEVESİNDE BELİRLENDİ.
FCPA’ya aykırılık nedeniyle yüksek
miktarda cezalar vermiştir. Bu cezaların büyük bir kısmının tutarı, ABD
Menkul Kıymetler Komisyonu ile ilgili şirket arasındaki uzlaşma müzakereleri çerçevesinde belirlenmiştir.
Geçmiş uygulamalara bakıldığında,
çokuluslu şirketler, kendilerine FCPA
kapsamında yüksek tutarlarda cezai
müeyyide uygulanacağına kanaat getirdiklerinde, Menkul Kıymetler Komisyonu ile sulh olma yoluna gitmeyi
tercih ettikleri görülmektedir. Bu tercih, ABD Menkul Kıymetler Komisyonu tarafından verilecek bir cezanın,
söz konusu şirketlerin gelecekte ABD
sınırları dahilinde veya diğer bir şekilde ABD ile ilintili olarak ticari faaliyet göstermeleri önündeki muhtemel bir engeli de bertaraf etmeye
yöneliktir. Çokuluslu şirketlerin bu
tercihi, FCPA yaptırımlarının ne denli
etkili olduğunun da bir göstergesidir.
Dolayısıyla, olası bir hisse devir işlemi öncesinde şirketin FCPA tahtında
maruz kalabileceği risklere dair bir
değerlendirme yapılmasının önemini
bir kez daha ortaya çıkarmaktadır.
BİRLEŞME VE DEVRALMA
AÇISINDAN FCPA’NIN ÖNEMİ
Piyasa teamülleri uyarınca, birleşme
ve devralma işlemleri gerçekleştirecek alıcılar, söz konusu işlemleri doğrudan ana şirket üzerinden gerçekleştirebileceği gibi sadece bu amaca
yönelik olarak kurdukları iştirakler
üzerinden de gerçekleştirebilirler.
Her iki halde de hisseleri devralınan
hedef şirket asıl alıcının doğrudan
veya dolaylı bir iştiraki konumuna
gelmektedir. Bu tür sermaye ve iştirak yapılarında organizasyon şemasının en üstünde yer alan şirket FCPA
kapsamında ise diğer iştirakleri de
FCPA kapsamına dâhil olmaktadır.
Birleşme ve devralma piyasalarının
her geçen gün daha da büy