Son yıllarda Türkiye, savunma sanayiinde üst üste
gerçekleştirdiği atılımlar ile
adeta şaha kalktı… 1995
yılında Dünya’nın en büyük
silah ithalatçısı konumunda bulunan Türkiye, bugüne gelindiğinde dışardan
aldığı silah oranını yarı yarıya azalttı.
Bununla da kalmayan Türkiye kendi ordu envanterine milli üretim silahl arı sokarken, ABD ve İsrail gibi
silah sektörünün Dünya
çapındaki en önemli ülkelerine dahi silah satar hale
geldi…
Biz de EKO PRESTİJ DERGİSİ olarak bu sayımızda
sizler için Milli Savunma
Sanayii sektörünü detayları
ile incelediğimiz bir dosyayı
hazırladık…
Şimdi sizi dosyamızın detayları ile baş başa bırakıyoruz…
96
ŞUBAT/MART 2016
MİLLİ SAVUNMA SANAYİİ’NİN
TARİHÇESİ…
Türk savunma sanayiinin temeli Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselme devrine kadar uzanmakta olup, top ve savaş gemileri
gibi çağın en önemli harp araç ve gereçleri tamamen yerli imkanlarla üretilmiştir. Bu
dönemde, “Tophane-i Hümayun” İmparatorluk silah sanayiinin temelini oluşturmuş ve
bir defada 1060 top döküm ve ayda 360 kg
barut üretim kapasitesine ulaşılmıştır.
Ayrıca, savaş gemisi üretim kapasitesi
ve teknolojik düzey de Avrupa ülkelerinin
çok ilerisinde olmuştur. İnebahtı Savaşından sonra tamamen yok olan İmparatorluk
Donanmasının, beş aylık bir dönemde 200
gemi olarak yeniden inşa edilmesi, Osmanlı Tersanelerinin üretim kapasitesinin boyutunu ortaya koymaktadır.
Bununla birlikte, Türk savunma sanayii
18. yüzyıldan itibaren Avrupa’daki teknolojik gelişmelerin dışında kalmaya başlamış
ve Birinci Dünya Savaşı sırasında etkinliğini büyük ölçüde yitirmiştir. Bu nedenle,
Cumhuriyetin ilk yıllarında savunma sanayiine ilişkin ciddi bir altyapı devralınmamış,
bu alandaki faaliyetler Kurtuluş Savaşı sırasında kurulan birkaç üretim tesisi ile sınırlı kalmıştır.
Türkiye'nin ilke ve en büyük özel sektör
savunma sanayi fabrikasının temelleri 1925
yılında Şakir Zümre tarafından tamamı yerli
sermaye ile İstanbul Haliç'te atılmıştır.
Cumhuriyet döneminde savunma sanayii, topyekûn sanayileşme ve kalkınma hareketinin önemli bir parçası olarak kabul
edilmiş ve bu doğrultuda, ilk planlı dönemde savunma sanayiinin devlet eli ve yönlendirmesiyle geliştirilmesi öngörülmüştür.
Karşılaşılan tüm iktisadi ve teknolojik
olumsuzluklara rağmen, Cumhuriyet’in ilk
yıllarında ulusal savunma sanayiimizin temelini oluşturacak nitelikte bazı yatırımlar
yapılmış, başta Askeri Fabrikalar Genel Müdürlüğü’nün kuruluşu olmak üzere, özellikle silah-mühimmat ve havacılık sektörlerinde önemli girişimlerde bulunulmuştur.
1940 yılında Nuri Demirağ uçak fabrikası tarafından NUD36 eğitim uçağı 24 adet
imal edilmiş, 1944 yılında ise NUD-38 altı
(6) kişilik yolcu uçağı üretilmiştir.
Cumhuriyet döneminde milli bir savunma sanayiinin tesisi hedefi istikametinde gerçekleştirilen girişimlere rağmen, İkinci Dünya Savaşında ve sonrasında İngiltere
ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarafından sağlanan hibe ve yardımlar ile Türkiye’nin Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’ne (NATO) girişiyle artış gösteren askeri
yardımlar, henüz kuruluş aşamasında bulunan savunma sanayiinin gelişmesini durdurmuştur.
Bu kapsamda, 1941–1944 döneminde
Ödünç Verme ve Kiralama (Lend and Lease) Kanunu çerçevesinde ABD tarafından
Türkiye’ye 95 milyon dolarlık savaş malzemesi verilmiş, ayrıca 1945 yılında Türkiye ve ABD arasında yapılan Askeri Yardım
Antlaşması ile İkinci Dünya Savaşı sırasında sağlanacak askeri yardım bir anlaşma ile
taahhüt altına alınmıştır.
Savaş sonrası dönemde ise Truman Doktrini ve Marshall Planı çerçevesinde ABD
tarafından sağlanan yardımlar ile, bir yandan Türk ordusunu modern silahlarla donatarak Türkiye’nin savunma gücünü arttırmak, diğer yandan ise askeri harcamaların
ekonomi üzerinde yarattığı olumsuz etkinin
azaltılması amaçlanmıştır.
Sonuç olarak sağlanan yardımlar, Sovyet tehdidi karşısında Türk Silahlı Kuvvetleri’nin caydırıcı gücünün artırılmasına önemli ölçüde katkı sağlamış, fakat ABD’den
gönderilen malzemelere bir bedel ödenmemesine rağmen bu malzemelerin bakımı için
her yıl bütçede ayrılan 400 milyon TL’lik
kaynak, savunma harcamalarının ekonomi
üzerinde yarattığı olumsuz etkiyi artırmıştır.
Bu ortamda, 1920’li ve 1930’lu yıllarda
büyük fedakarlıklar pahasına elde edilen savunma sanayii imkan ve kabiliyetleri kaybedilmeye başlanmış, Silahlı Kuvvetlerin yurt
içi siparişleri azalmış ve bu nedenlerle askeri fabrikalar verimliliklerini yitirerek Milli
Bütçeye önemli bir yük olmuşlardır.
Tüm bu sebeplerle askeri fabrikalar, 15
Mart 1950 yılında çıkarılan 5591 sayılı yasa
ile Kamu İktisadi Devlet Teşekkülü şeklinde kurulan Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK) Genel Müdürlüğü bünyesine
alınmıştır. Örneğin, THK-5A hafif nakliye uçağı üretimi gerçekleştirerek, söz konusu uçağın ambülans versiyonunu Danimarka’ya ihraç eden Türk Hava Kurumu (THK)
uçak fabrikası MKEK’ye devredilmiş, ancak söz konusu fabrika 1968 yılında tekstil
fabrikasına dönüştürülmüştür.
Askeri fabrikalar, 15 Mart 1950 yılında
çıkarılan 5591 sayılı yasa ile Kamu İktisadi
Devlet Teşekkülü şeklinde kurulan Makine
ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK) Genel Müdürlüğü bünyesine alınmıştır.
ABD tarafından sağlanan askeri yardımların savunma sanayiinin gelişimi ve ekonomi üzerinde yaratmış olduğu bu olumsuzlukların yanı sıra Truman Doktrini kapsamında
ABD ile 1947 yılında imzalanan Anlaşmanın 14 üncü maddesi uyarınca askeri yardım
kapsamında sağlanan malzemelerin amaçlarının dışında kullanılamayacağı hükmü 17
yıl sonra Kıbrıs bunalımında karşımıza çıkarılan en büyük engeli teşkil etmiştir.
1952 yılında Türkiye’nin NATO’ya üye
olmasıyla başlayan süreçte ise, ihtiyaç fazlası savunma teçhizatının müttefik ülkelerce hibe edilmesi, savunma ürünlerinin yurt