Als we het hebben over ‘de overheid’, dan gaat het meestal over het staatsapparaat: Rijk, provincies,
gemeentes. ‘De overheid’ bestaat daarbij niet uit één organisatie, maar uit vele organisaties.
Desondanks ervaren we ‘de overheid’ als een coherente kracht die ‘van bovenaf’ en ‘van buitenaf’
invloed uitoefent op de maatschappij. Hierbij hanteren we een duaal beeld: enerzijds de overheid,
anderzijds de maatschappij. De overheid beïnvloedt de maatschappij en reageert op
ontwikkelingen aldaar. De ‘ideale overheid’ gaat dan over de vormgeving van het staatapparaat als
reactie op omgevingsontwikkelingen. En daarmee dus over één kant van het dualisme.
Gevecht om governmentability
De laatste tijd zijn er felle protesten tegen asielzoekerscentra. Tot nu toe vertrouwden we de overheidsaanpak van het vluchtelingenprobleem. Maar nu lijkt de geldende governmentability te zijn verstoord en
vinden er onderhandelingen plaats of de overheid wel het recht heeft om een AZC neer te zetten als de
burgers dat niet willen. Hierbij is het zeker niet exclusief de overheid die met wit speelt. Ook burgers zelf
nemen het initiatief. Bijvoorbeeld door protestacties te organiseren. De veranderende governmentability
die zich hier uiteindelijk zal ontwikkelen is het resultaat van al deze onderlinge interacties, clashes, tegenreacties van zowel overheid als burgers.
Vanuit het sociale complexiteitsperspectief (mijn achtergrond), is het de vraag of we ‘de overheid’
zo voldoende recht doen. ‘De overheid’ kun je namelijk ook begrijpen middels het concept ‘governmentability’ van Michel Foucault. Governmentability gaat over de manier waarop we met elkáár de
overheid - en daarmee onszelf - vormgeven. De overheid (staatsapparaat) kan fantastische ideeën
hebben over de aansturing van het land (bijvoorbeeld neoliberaal) en over machtsverhoudingen
tussen overheid en burgers. Maar daar horen dan wel burgers bij die dit ‘kopen’. Die dus zonder
veel protest het spel van de overheid meespelen. Zo beschouwd is de ‘overheid’ juist vele malen
meer dan alleen overheidsorganisaties. Het gaat ook over verhalen waarin de overheid op een bepaalde manier wordt neergezet en over manieren waarop zij haar burgers socialiseert zodat zij mee-
26